Soms zijn er van die verhalen die je aangrijpen, dit is er ook zeker één. Mensen hier uit de omgeving welke zijn weggevoerd en
vergast, 81 jaar geleden, waarvan je de plekken kent, waar ze hebben geleefd. En waarom grijpt het je zo aan, omdat het een gezicht
heeft gekregen...
In 26 Europese landen liggen 90.000 Stolpersteine,
een triest aantal
en
op vrijdag 30 juni 2017 zijn 4 Stolpersteine bijgekomen op Kuyerhuislaan 6
(destijds Zalné D2) bij Huize Landwijk. Dit kleine monument van 4
‘struikelstenen’ bevat een messingplaatje met daarop de 4 namen van het joodse
gezin Lezer, welke tot april 1943 woonde op een bovenkamertje van Huize Landwijk.
Zalné D2 Lezer Lion
Gerzinus Assen 06-05-05 Sobibor 09-07-43
Zalné D2 Lezer - Fischel
Henriëtte Amsterdam 15-01-08 Sobibor 09-07-43
Zalné D2 Lezer Coenraad Amsterdam 07-03-35 Sobibor 09-07-43
Zalné D2 Lezer Alfred Amsterdam 09-05-37 Sobibor
09-07-43
Deze stenen moeten een blijvende
herinnering gaan vormen aan de joden zijn weggevoerd en werden omgebracht
tijdens de Tweede Wereldoorlog. De stenen liggen in de straten voor de woningen, waar
de gedeporteerden woonden of in de onmiddellijke nabijheid daarvan.
Uiteindelijk
gaat het in Zwolle om ruim 454 gedenkstenen, Anno 2024 liggen er 250.
De kaart
geeft een kleine impressie van waar deze stenen liggen.
Zoals gezegd werden op
vrijdag 30 juni 2017 de 4 stenen onthult. Deze ging vooraf met toespraken van de voorzitter
van de Stichting Stolpersteine, Jaap Hagendoorn en de heren Ruut Hoogendoorn en
Wim Coster.
Ook werden er joodse
liederen ten gehore gebracht, wat het geheel een mooie en indrukwekkende sfeer
gaf.
Huize Landwijk aan de Kuyerhuislaan
De onthulling
door Jaap Hagendoorn, Ruut Hoogendoorn
de zoon van
huisarts Dr. D. Hoogendoorn, en Jules
ten Berge. Hij vertegenwoordigde de gezamenlijke Zwolse huisartsen, die 2
van de 4 Stolpersteine financieel adopteerden.
De heren hebben een
speciale quilt in hun handen welke gebruikt wordt bij elke onthulling van de
Stolpersteine in Zwolle. Esther Smit-Denneboom, zelf een joodse nabestaande
legde mij uit, dat ze het eigenlijk erg kaal vond dat er een gewoon laken werd
gebruikt. En toen bekend werd dat er ter nagedachtenis van haar familie,
Stolpersteine in de Frans Halsstraat zouden worden onthuld, is ze begonnen met
de quilt voor haar familie. Later heeft ze er nog één gemaakt voor de
stichting.
Met de kleuren paars en zwart welke staan voor de rouw en de
verschillende sterren, welke de joodse mensen symboliseren welke zijn
omgekomen. Grote en kleine sterren, net als de mensen, grote en kleine
persoonlijkheden.
In het Hebreeuws is van rechts naar links te lezen het woord Jizkor oftewel ‘In herinnering’. En de tekst welke gehaald is uit een stadsgedicht
van Klara Smeets:
“Op de plek waar deze stenen spreken
Krijgen mensen hun wezen terug
Zij die moesten verdwijnen,
Verschijnen in dit herdenken”.
Esther gaf aan dat het in
Zwolle fantastisch goed geregeld wordt door de stichting Zwolse Stolpersteine. Dit is vanzelfsprekend erg belangrijk is voor de nabestaanden.
Een gebed van
de voorzitter van de Joodse Gemeente bij de 4 stenen
De volgende
beschrijving van het relaas van de familie Lezer, heb ik gekregen van de
historicus Wim Coster. Hij heeft het trieste verhaal van de familie Lezer boven
water kunnen halen. Dit verhaal staat
overigens in Wim zijn boek ‘Zwollerkerspel’
(ISBN 978 94
6263 019 2)
Ik heb het aangevuld met passages van de speech van de heer Ruut Hoogendoorn en
stukken van de historische vereniging Wijhe, om het verhaal zo volledig
mogelijk te krijgen.
De familie Lezer
bron: Uit ‘In Memoriam’ van Guus Luijters en Aline
Pennewaard.
In
gelukkiger tijden 22 mei 1934 Amsterdam.
Leo (Lion Gerzinus) Lezer legde zijn artsexamen af in 1931, huwde op 24 mei
1943 in Amsterdam met Henriette Fischel en in Amsterdam werden ook hun beide
zonen geboren. Als overtuigd Zionist hadden zij plannen om naar Palestina te
vertrekken. Zij hadden hun plannen financieel al voor elkaar maar het
uitbreken
van WO-II in september 1939 gooide roet in het eten.
Hij wilde daar graag als
arts of boomkweker (zijn grote hobby) aan het werk, Henriëtte hoopte als
kapster te kunnen gaan werken.
Mede
ook door de angst van zijn vrouw voor het reizen in oorlogstijd over zee,
maakte het dat zij hun plannen uitstelden.
In
april 1939 vertrok het gezin naar Voorst, maar vestigt het zich al in september
1939, als huisarts in Ravenstein. Ook in Ravenstein zijn zij maar kort geweest,
want op verzoek van de Geneeskundige Inspectie komt hij in mei 1940 naar Wijhe.
Het gezin woont tijdelijk in de Langstraat ten
huize van de fam. Elferink.
Eerst als vervanger van de zieke dokter Woudstra,
Na het overlijden van Woudstra heeft dokter Lezer de praktijk aan de
Stationsweg in Wijhe overgenomen.
Ook dit
op verzoek van de geneeskundige inspectie.
Naast
zijn rol als huisarts werd hij ook benoemd als gemeente-arts, een functie die
nu is belegd bij de GGD, in juni 1940. Maar die functie is hem op 22 november
1940 weer ontnomen omdat namens de bezetter alle Joodse ambtenaren moesten
worden ontslagen.
Dokter Ittmann zou zijn
opvolger als gemeentearts moeten worden, maar diens vrouw had verre Joodse
voorouders, ook dat stond zijn benoeming in de weg. Vervolgens werd de Olster
huisarts J.U. Bolt gemeentearts van Wijhe.
Het mag duidelijk zijn hoe de bezetter steeds meer zijn greep verstevigde.
Kleuterklas van Bastiaantje
Rietveld te Wijhe, met Coenraad Lezer 4e van links staande.
Toen
Leo Lezer door de nazi's verboden werd om niet - Joden te behandelen en enkel arts te
mogen zijn voor Joden, vertrok het gezin
daarop op 1 mei 1941 naar Zwollerkerspel en nam intrek in Huize Landwijk toen een
kwekerij in de wijk Zalné,
adres D2, nu Kuijerhuislaan 6.
Zijn praktijk werd overgenomen door dokter Hoogendoorn.
Typisch voor de eerste jaren van de oorlog: Er werd een schaduwcontract gemaakt
en deze werd begraven in de tuin, met clausule voor terugdraaien na de oorlog.
Mevrouw Hoogendoorn vertelde altijd hoe ze tijdens de
overname van de praktijk al moeilijk vond om Henriette Lezer te helpen. Geen idee hoe
je hen moest steunen. Later bracht ze voedsel van een bevriende boerenfamilie
(ten Have), op de fiets naar Zwolle.
Toen het gezin in Zwolle woonde, heeft dr. Hoogendoorn nog
een onderduikadres gevonden/aangeboden
in Wijhe (op het Slot, waar nu bejaardencentrum staat). Kort voor dr.
Hoogendoorn is overleden in 1990, heeft hij zijn zorg uitgesproken aan zijn dochter of hij wel
voldoende had aangedrongen om hen te laten onderduiken….
Van Zalné naar
Sobibor
In
Zwolle had Lion de leiding gekregen over het joodse ziekenhuisje in de
Voorstraat 41, waar vijftien patiënten waren opgenomen.
Maar hij mocht na 20.00u niet over straat, dus de verpleegsters moesten zich maar redden. Dit alles zonder telefoon. Leo Lezer
heeft nog praktijk gevoerd voor Joodse inwoners van Zwolle.
Aan de oproep voor wat de eerste grote deportatie vanuit
Zwolle naar vernietigingskampen in Oost-Europa zou blijken te zijn, hadden Lion
en Henriëtte geen gevolg gegeven. Alle joodse inwoners moesten zich in 1943
melden in Kamp Vught.
De familie Lezer waren op vrijdag 2 oktober dus niet verschenen in de gymzaal
van het Gymnasium Celeanum aan de Veerallee in de
stad.
Onder de vermoedelijk
82 mensen die wel gingen, waren veel familieleden van joodse
mannen die te werk waren gesteld in kampen in de regio. Die mannen zouden ook
naar Westerbork gaan en daar,
zo luidden de verlokkende berichten, worden
verenigd met hun gezinnen.
Die verlokking gold niet voor de bewoners van het
noordelijk deel van Zalné D2.
Het gezin Lezer was immers
nog bijeen, mogelijk omdat Leo, arts sinds 1931, beroepshalve was
‘vrijgesteld’.
Maar nu leek er geen ontkomen meer aan, ook al lagen beiden ziek te bed en
slaagde Henriëtte erin, nog snel een hele doos slaappoeders tegelijk in te
nemen. Het resultaat was, dat het echtpaar per ambulance naar het katholieke
ziekenhuis De Weezenlanden in Zwolle
werd gebracht. Het transport naar Westerbork ging voorlopig niet door, maar dat
betekende slechts enig uitstel van het lot dat ook dit gezin stond te wachten.
Op 6 april 1943 werd bekend dat alle joden, uitgezonderd de gemengd gehuwden en
de zogenoemde half- en kwartjoden, Overijssel en Gelderland uiterlijk op 10
april moesten hebben verlaten. Van diverse kanten is hulp voor onderduiken
aangeboden aan de familie Lezer. Scheiding van de kinderen was hiervoor echter een
voorwaarde. Maar in mei 1943 heeft het gezin zich toch gemeld bij het station. Ook
toen nog met de gedachte: “het zal zo’n vaart niet lopen, misschien kan ik me
daar nog nuttig maken”.
Het gezin Lezer werd nu vanuit Zwollerkerspel alsnog
gedeporteerd en kwam op 9 april aan in Kamp Vught. Vervolgens werden Leo(38),
Henriëtte (35), Coenraad (8) en Alfred (6) op 6 juli 1943 vanuit het doorgangskamp
Westerbork gedeporteerd naar het duitse vernietigingskamp Sobibor, in Polen.
Na een lange reis werden zij daar direct bij aankomst op 9
juli 1943 vermoord.....
Koen en Alfred
op het hek aan de Kuyerhuislaan.
Onderstaand de plek, nu met de Stolpersteine ....
Het gezin Lezer.
LEO (LION GERZINUS) LEZER.
geb. Amsterdam, Noord-Holland zaterdag 6 mei 1905.
huisarts te Wijhe van mei 1940 t/m april 1941, overl. Sobibor,
PL, vrijdag 9 juli 1943 (38 jaar oud, zoon van COENRAAD LEZER, koopman, en van EMMA AALTJE MULLER.
ondertr.
Amsterdam, Noord-Holland dinsdag 8 mei 1934.
tr.
Amsterdam, Noord-Holland dinsdag 22 mei 1934 op 29-jarige leeftijd.
JETTY
HENRIETTE FISCHEL.
geb. Amsterdam,
Noord-Holland woensdag 15 januari 1908.
overl. Sobibor, PL
vrijdag 09 juli 1943 (35 jaar oud) dochter van ABRAHAM FISCHEL, koopman, en van ROSETTE KALKER.
Kinderen van Leo Lion Gerzinus
en Jetty Henriette:
1. COENRAAD LEZER, geb.
Amsterdam, Noord-Holland dinsdag 7 mei 1935, overl. Sobibor, Polen, vrijdag
9 juli 1943.
2. ALFRED LEZER, geb.
Amsterdam, Noord-Holland zondag 9 mei 1937, overl. Sobibor, Polen, vrijdag
9 juli 1943.
Transportlijst
Westerbork – Sobibor:
Marianne ten Klooster
